Paranızın dövize karşı değerini ölçmek için pratik bir yöntem - Hamburger Indeksi

Yasal Uyarı: Burada yer alan bilgiler yatırım tavsiyesi değil bilgi amaçlıdır.


Big Mac indeksi The Economist dergisi tarafından 1986 yılında bulunmuş, elinizdeki paranın dövize karşı değerini ölçmek için kullanabileceğiniz oldukça pratik bir yöntem. Ben ekonomist değilim ve burada bu indeksin matematik altyapısını anlatamayacağım. Yine de kısıtlı bilgimle hamburger'in temel, ucuz ve yaygın bir gıda ürünü olduğu için ülkedeki ekonomik alım gücünü hesaplamak amacıyla kullanılabileceğini düşünüyorum.

Bir hatırlatma daha yapayım bu indeks genellikle bir para birimine göre yüzde değerli/değersiz olarak ifade edilir. Bu şekilde mutlak bir karşılaştırma yapılabilir. Ancak ben indeks'i anlatırken tanımına bağlı kalmadan, mantıksal olarak neyi ifade ettiğini anlatmaya ve anlamaya çalışıyorum. Dolayısıyla, bu indeksin asıl kaynağında bulacağınız tanımla benim anlattığım indeks'in tanımı muhtemelen farklı olacaktır.

Indeksin neyi ifade ettiğini basit, sayısal bir örnekle anlatalım.

Elimizde 100 TL para olsun. Ülkemizde bir hamburger menüsünü, örneğin Big Mac, örneğin 20 liraya satılsın. Biz elimizdeki parayla 100 TL/20 TL = 5 adet hamburger menüsü alabiliyoruz. 

Peki diyelim bu parayı dolara çevirdik, dolar satışı 5 TL olsun. Elimizde 20 dolar olur. Eğer Amerika'da hamburger 4 dolarsa, demek ki Amerika'da yaşasak elimizdeki parayla 20 dolar / 4 dolar = 5 adet hamburger menüsü alabiliyoruz. Yani elimizdeki TL dolar ile eşit alım gücünde oluyor ve bu indeks ((Amerika'da 5 hamburger-Türkiye'deki beş hamburger)/ Türkiye'de 5 hamburger) = 0 oluyor.  Ancak, Amerika'da hamburger 4 dolardan yüksekse, elimizdeki TL ile Amerika'da daha az hamburger alıyoruz, dolayısıyla  indeks 0 dan küçük oluyor. Eğer Amerika'da hamburger'in fiyatı 4 dolardan düşükse elimizdeki TL ile Amerika'da daha fazla hamburger alıyoruz, dolayısıyla indeks 0 dan büyük oluyor. Özetle, burada tanımlanan hamburger indeksi 0'dan büyükse alım gücünüz Amerika'ya göre yüksek, değilse düşük demektir. 

Şimdi halkımız arasında yaygın olan bir kanıyı gerçek verilerle test edelim. Halkımız arasındaki bu yaygın kanı şöyledir: 1 Euro 6-7 TL ettiği için 1 Euro'nun alım gücü 1 TL'den 6-7 kat fazladır. Şimdi Türkiye'de 2018'de asgari ücret net 1600 TL civarında. Türkiye'de bir hamburger menüsünün (örneğin whopper, ya da big mac) fiyatı tahmini 20-25 TL civarında.  Demek ki, Türkiye'de asgari ücretli biri maaşıyla 64-80 arası hamburger alabiliyor. Türkiye'de biri aynı maaşı 6 TL'den euro'ya çevirse yaklaşık 266 euro yapıyor. Avrupa'da bir hamburger menüsünün 5-7 euro civarında olduğunu tahmin etsek, Türkiye'de asgari ücretle geçinen biri Avrupa'da aynı parayla 38-53 tane hamburger alabiliyor. Yani asgari ücretli birinin elindeki paranın alım gücü Avrupa'da 34 % - 54 % civarında düşmüş gözüküyor. Eğer elimizdeki veriler doğruysa, bunların doğruluğunu araştırabilirsiniz, bu sonuçlardan şöyle bir yorum yapabiliriz:

- TL'nin Euro'ya göre hamburger indeksi -0.34 ile -0.54 civarındadır, Yani şu anda TL'nin euro'ya göre alım gücü % 34-54 daha düşüktür. Ancak, bu düşüş görüldüğü gibi döviz kuruna da eşit değildir. Yani 1 euro'nun döviz bozarken 6-7 TL olması, euro'nun TL'ye göre alım gücünün 6-7 kat yüksek olduğunu göstermiyor. 

Bence burada indeksi hesaplarken illa hamburgeri kullanmak zorunda değilsiniz. Mesela aylık standard 80 veya 100 metrekarelik bir ev kirası, 1 kg et, 1 adet ekmek gibi her ülkede her insanın ortak kullandığı temel ihtiyaç harcamalarına göre de alım gücünüzü başka dövizlerin alım gücü ile karşılaştırabilirsiniz.

Yasal Uyarı: Burada yer alan bilgiler yatırım tavsiyesi değil bilgi amaçlıdır.