DİKİŞ MAKİNASI TARİHÇESİ

Alm. Nahmaschine (f), Fr. Machine (f) a coudre, İng. Sewing machine. Kumaş, deri, kâğıt gibi birbirine tutturulması istenen şeylerin dikilmesinde kullanılan el, ayak ve elektrikle çalışan makina. 

İlk makina, ağaçtan olup, deri dikmek için yapılmıştır. Bu makinayı 1790’da îmâl eden Thomas Saint patentini almıştı. Aradan yarım asıra yakın bir zaman geçtikten sonra, 1830’da Fransız terzi Barthelmy Thimmonier mekanik olarak çalışan makinanın berâtını aldı. Bu makinanın iğnesi bir ileri bir geri giderek çalışıyordu. Tatbikatta pratik ve kullanışlı olması el emeği vererek bu işle uğraşanları memnun etmemişti. Bu bakımdan boş kalacak olan yüzlerce işçi makinayı parçalamışlardı.

1846’da Amerikalı Elias Howe, dikiş makinasında mekik kullanılmasını geliştirerek bugünkü modern dikiş makinalarının benzerini yapmıştı. Ancak Howe’un makinasına Amerika’da ilgi duyulmamıştı. Howe, İngiltere’ye geçerek buradaki patent haklarını William Thomas’a satmıştır. Bu şahıs daha sonra bu işten çok zengin olmuştur.

Daha sonra dikiş makinasına ilgi duyan Amerikalı Isaac M. Singer, kalp şeklinde bir parça ilâve ederek, Howe’un eğri iğnesi yerine düz iğne kullanmıştır. Amerikalı Allen B.Wilson da yaptığı ilâvelerle sürekli dönme hareketini sağlamış ve dikiş hızını arttırmıştır. Dört hareketli beslemeyle dişli alt plak kumaşı ilerletmekte ve süreklilik sağlamaktadır. Howe, Amerika’ya geldiğinde Singer şirketini ve diğerlerini patent haklarından dâvâ etmiştir. 1870’te o zamanda alınan patentlerin zamânı dolmuştur.

İlk elektrikli dikiş makinası 1889’da Singer Şirketi tarafından piyasaya sürülmüştür. Ancak, ev makinaları 1920’lerde yaygınlık kazanmıştır. Zikzag makinalar ise, İkinci Dünyâ Harbinden sonra Amerika’da ortaya çıkmıştır. Zikzag makinalarla ev dikişi yeni bir canlılık kazanmıştır. Bu makinalarla değişik süslü dikişler yapmak, ilik açmak ve düğme dikmek gibi işler de yapılabilmektedir.

Ev dikiş makinaları dakikada 1500’e kadar dikiş yapabilir. Sanâyide olanlar ise dakikada 5000’e kadar ulaşabilir. Tek iğne yanında çok iğneli olan makinalar da mevcuttur.

Dikiş makinaları zincir dikişli ve kapalı dikişli diye ikiye ayrılabilir. 

Zincir dikişte iğne deliğinden ve kumaştan geçen tek bir iplik mevcuttur. İplik çekilerek zincir yapılarak dikiş sürdürülür. Bu tür makina daha çok çuval, çantadaki dikişlerde kullanılır.

Kapalı dikiş yapan makinalarda ise, dikiş iğnesi kendisinden geçen bir iplik ve masuradan gelen iplikle dikişi yapar. Bu tip makinalar kumaş, deri, ayakkabı dikiminde kullanılır.

Ev dikiş makinalarının çoğu, düz dikiş veya zikzag dikiş makinalarıdır. 

Düz dikişte iğne aşağı yukarı doğru hareket ederken, düz dikiş yapar. 

Zikzagda ise iğne aşağı yukarı yanında, yana da hareket eder. Bu sûretle eğrisel dikişler veya şekilli dikişler ortaya çıkar.

Basit ve modern dikiş makinalarının uç kısmında bulunan iğneleri düşey ve ucu deliklidir. Üstte bulunan makaranın ipliği bu delikten geçer. İğnenin altında gizli olarak bulunan mekikteki ipliğin ucu ile iğneden geçen ipliğin ucu dikilecek kumaş üzerinde birleştirilir. Makinanın kolu el, ayak veya elektrikle çevrilince, iğne alçalır ve kumaşı deler. Böylece kumaşın alt yanında bir ilmek bırakır ve  hafifçe yukarı yükselir. Bu sırada mekik ilerliyerek içindeki ipliğin ucunu ilmekten geçirir. Yukarı doğru kalkan iğne kendi ipliğini çeker, ilmik gerilir ve mekiğin bıraktığı ipi sıkıştırır. Dikiş boyunca bu hareket saniyede 50-100 arasında olacak şekilde büyük bir hızla devâm eder.

Eski tip dikiş makinalarında mekik yatay olarak gedip gelecek şekilde yapılmıştı. Modern makinalarda mekik yuvarlak, tam ve yarım devirlidir. Memleketimize ilk gelen makinaların ekserisi el ile çalışan tiptendi. Sonraları ayaklı olanları kullanılmaya başlandı. Günümüzde modern elektrikli makinalar daha çok kullanılmaktadır.

Eskiden makinalar düz dikiş ve kenar bastırmak için kullanılırdı. Bugün ise değişik işlerde değişik maksatlar için kullanılmaktadır. Kumaş ve deri konfeksiyon sanâyinde, ayakkabı sanâyinde, ev dikişlerinde çeşitli tipleri kullanılmaktadır. Memleketimizde değişik isimlerde çeşitli dikiş makinaları îmâl edilmektedir.